Марзалюк: калі вы кажаце, што тых, хто за БЧБ, 97%, прынясіце 450 тысяч подпісаў, і будзе рэферэндум
Праект Ігара Марзалюка – «Сімвалы беларускай вечнасці». Праект пра веліч беларускай гістарычнай традыцыі і дзяржаўнасці.
Ігар Марзалюк, член-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук, доктар гістарычных навук, прафесар:
Сёння мы пагаворым з вамі пра ўзнікненне нашага дзяржаўнага сцяга, сцяга Рэспублікі Беларусь. А зараз прадметна пра нараджэнне сучаснага чырвона-бела-зялёнага сцяга. Нагадаем, што ідэю выкарыстоўваць чырвоны і зялёны колеры як нацыянальныя сімвалы ўпершыню прапанавалі беларускія маладыя мінскія пісьменнікі і паэты з літаратурнага аб’яднання «Узвышша». Яшчэ ў 20-х гадах мінулага стагоддзя. Сама ж ідэя знайшла сваё мастацкае ўвасабленне толькі ў дзяржаўным сцягу БССР 1951 года. Менавіта ад гэтага дзяржаўнага сімвала вытворны і наш сучасны нацыянальны, дзяржаўны сцяг.
Што ж у сімвалах тваіх? Зараз пра сэнсавыя тлумачэнні дзяржаўнага сцяга Рэспублікі Беларусь. Згодна з нарматыўна замацаваным апісаннем, дзяржаўны сцяг уяўляе сабой прамавугольнае палотнішча, якое складаецца з дзвюх гарызантальна размешчаных каляровых палос: верхняй – чырвонага колеру і ніжняй – зялёнага колеру. Адносіны шырыні палос чырвонага і зялёнага колеру – 2:1. Адносіны шырыні дзяржаўнага сцяга да яго даўжыні – 1:2. Ля дрэўка вертыкальна размешчаны беларускі нацыянальны арнамент чырвонага колеру на белым полі.
Чырвоны колер здаўна сімвалізуе сонца – галоўную крыніцу энергіі, усе жыццёвыя працэсы на зямлі. Разам з тым чырвоны колер – увасабленне волі, сталасці, мужнасці, высакароднасці, улады, салідарнасці ў барацьбе за высокія ідэалы чалавецтва. Чырвоны колер на нашым сцягу – гэта колер сцягоў дывізій Чырвонай Арміі і беларускіх партызанскіх брыгад, якія вызвалялі нашу зямлю ад фашысцкіх акупантаў.
Зялёны колер – гэта сімвал прыроды, веры ў яе невычэрпную сілу, колер расліннасці, якая з'яўляецца асновай усяго жывога. Разам з тым гэта сімвал маладосці і энергіі, надзеі, вясны і адраджэння. Для беларускага народа, які з глыбінь стагоддзяў захаваў традыцыйную любоў да прыроды, зялёны колер, колер шчодрасці, дабрыні, стварэння і працавітасці, з'яўляецца натуральным і арганічным.
Ігар Марзалюк:
Белы колер – увасабленне бязгрэшнасці і духоўнай чысціні, надзеі на паспяховае развіццё лёсу. Гэта колер прымірэння, веры і святасці, колер мудрасці і ведаў.
Найважнейшая асаблівасць і своеасаблівасць Дзяржаўнага сцяга Рэспублікі Беларусь – выкарыстанне нацыянальнага арнаменту як элемента дзяржаўнай сімволікі. Арнаментальнасць – гэта незвычайна рэдкі элемент, нягледзячы на тое, што арнамент са старажытных часоў (да герба і сцяга) быў характэрным знакам або адметнай рысай усіх культурных народаў, упрыгожваў і пазначаў жыллё, начынне, адзенне, зброю, тавары, культавыя рэчы, збудаванні і на гэта падобнае. Майстэрства арнаменту, незалежна ад сферы яго прымянення, матэрыялу і тэматыкі, было і застаецца найважнейшай рысай беларускай нацыянальнай культуры. Арнамент на беларускім сцягу прама і непасрэдна сведчыць аб этнічнай прыналежнасці, указвае на старажытнае паходжанне беларускага народа, на традыцыі добрасумленнай працы і строгага парадку.
У аснову арнамента на дзяржаўным сцягу пакладзены ўзор «Узыходзячае сонца», вытканы на ручніку ў 1917 годзе сялянкай вёскі Касцёлішча Сенненскага раёна Матронай Маркевіч. У арнаменце сцяга выкарыстаныя сімвалы земляробства – ромбы, старажытныя графічныя варыяцыі якіх вядомыя археолагам па знаходках на тэрыторыі Беларусі. Цэнтральнае месца на ўзоры сцяга займае выцягнуты па вертыкалі ромб, ад якога зверху і знізу адыходзяць загнутыя лініі, якія нагадваюць рогі. На працягу тысячагоддзяў ён увасабляў матчыны, жаночы пачатак і звязаную з ім ідэю ўрадлівасці зямлі, яе стваральную сілу, а таксама магічную сілу працы. Гэты ўзор шырока выкарыстоўвалі нашы продкі.
У цэнтры галоўнага ромба – дзве крыжападобна перасечаныя лініі з чатырма кропкамі паміж імі. У старажытных земляробаў ромб з такой фігурай сімвалізаваў засеянае поле. Яго таксама трактуюць як «ключ да шчасця», магічнае пажаданне спрыяльнага развіцця падзей. Дадамо, што ромб з крыжам – яшчэ больш старажытны, салярны знак, гэта значыць сімвал сонца. У беларускіх вышывальшчыц арнамент такога тыпу называўся «сонейка» і сімвалізаваў узыходзячае чырвонае сонца.
Ігар Марзалюк:
Парамі злучаныя ромбы ўверсе і ўнізе арнамента сімвалізуюць ідэю працягу жыцця, абнаўленне хлябоў. Паміж імі і цэнтральнай фігурай праходзяць лініі з чатырох прамавугольнікаў з рысачкамі, тымі, што адыходзяць ад усіх бакоў. Увесь узор пранізвае ідэя дабра, надзеі на лепшае, пажаданне ўрадлівасці і будучага росквіту. Ромб – Зямля з чатырма яе бакамі, ромб перасечаны – успаханае поле, ромб з кропкай – засеянае; крыж, таксама вышыты чырвоным па беламу, – яснае сонейка над успаханай нівай.
На дзяржаўным сцягу арнамент чырвонага колеру размешчаны на белым фоне. Такое спалучэнне адпавядае традыцыям беларускага арнаментальнага мастацтва, у якім, як правіла, на белую аснову наносіцца каляровы ўзор (часцей за ўсё чырвоны). Белая аснова таксама нясе сваё сімвалічнае пасланне: спрадвеку белы колер звязваўся са святлом паўдзённага сонца, сімвалізаваў чысціню, бязгрэшнасць, гасціннасць, згоду, свабоду. Такім чынам, тры паласы дзяржаўнага сцяга – гарызантальныя чырвоная і зялёная, вертыкальная белая з чырвоным арнаментам – нясуць пажаданне дабра, поспеху і росквіту ўсім грамадзянам Беларусі і ўсім народам Зямлі.
Беларусь, як вядома, шляхам усенароднага галасавання адмовіла бел-чырвона-белы сцяг. Дарэчы, пасля рэферэндуму 1995 года ўсе без выключэння – нават апошнія – сацыялагічныя даныя, прычым не толькі дзяржаўных структур, але і апазіцыйных, сведчаць пра тое, што ў грамадстве прыхільнікаў сённяшняга дзяржаўнага сцяга нашмат больш, чым у БЧБ. І нават на пытанне «Якая сімволіка найбольш адпавядае гісторыка-культурнай традыцыі?» (не проста «падабаецца», а менавіта на такое пытанне трэба было адказаць) – у адказах усіх узроставых катэгорый рэспандэнтаў пераважае дзяржаўная сімволіка.
Нагадаю пра апытванне, праведзенае ў 2018 годзе апазіцыйнай сацыялагічнай службай – Беларускай аналітычнай майстэрняй у Варшаве. За БЧБ – 13,2 % (1995 г. – 20,5 %), за дзяржаўны беларускі сцяг – 69,4 % (1995 г. – 75,1 %).
Ігар Марзалюк:
Хтосьці кажа наступнае. Каб не ўносіць раскол у грамадства, вельмі важна выбраць правільны варыянт суіснавання сімволік. І трэба ўсе старонкі гісторыі паказваць. Я адкажу так. Чаму ж не? Прычым паказваць давайце не выбарачна, а сумленна, так, як яно было насамрэч. Мы мусім паказваць усё. Гістарычная памяць не можа будавацца на адвольнай выбарцы фактаў.
Зразумела, «рознакаляровае» (адносна сімволікі) грамадства трэба неяк кансалідаваць. Але, на жаль, нашы апаненты бачаць паразуменне толькі ў выглядзе здачы нашых пазіцый. Добра, калі вы кажаце, што з 1995 года сітуацыя кардынальна змянілася, і тых, хто падтрымлівае дзяржаўную сімволіку, 3 %, а тых, хто за БЧБ – 97 % (хоць гэта лухта), – прадэманструйце цывілізаваную сілу ў рэчышчы канструктыўных працэсаў. Стварыце аргкамітэт, ідзіце, збірайце подпісы. Прынясіце іх у Цэнтрвыбаркам – 450 тысяч, а лепш – мільён – і будзе рэферэндум. А самае галоўнае – здзейсніце сімвалічны акт. Акт пакаяння.
Скажыце, што вы ведаеце пра тое, што пасля настаўніцкага з'езда ў канцы 1941 года было прадпісана ў кожнай школе вешаць партрэт фюрара і БЧБ-сцягі па баках, і што гэта ганебная старонка ў гісторыі сцяга. Скажыце, што Франц Кушаль і Наталля Арсеннева, якія спалі ў акупаваным Мінску на пярынах забітых яўрэяў, – не вашы героі. Скажыце, што вы не апраўдваеце Станіслава Станкевіча, Радаслава Астроўскага, якія падчас вайны хадзілі пад гэтым сцягам і забівалі сваіх. Што Янка Філістовіч, які ў складзе 13-га батальёна СД знішчаў яўрэяў у Глыбоцкім гета – асабіста расстраляў 120 патронаў (і быў за тое ўзнагароджаны водпускам да сям'і), – таксама не ваш герой. Што вы ведаеце пра Юрку Віцьбіча не толькі як пра «нацыянальнага дзеяча», а і як пра таго, хто ў перыядычным друку называў віцебскіх яўрэяў «ракавай пухлінай» і збіраў па іх апусцелых кватэрах карціны мастакоў віцебскай школы, а пасля вайны прадаваў у Амерыцы, – і ён таксама не ваш герой. Давайце будзем сумленнымі да канца. Штосьці мне падказвае, што вы гэта не зробіце. Занадта ідэалагічна блізкія яны для многіх з вас. На жаль.
Але ж праўда ў тым, што такіх, як я, большасць. І ў нас ёсць наш сцяг. Чырвоны арнамент на белым полі. Чырвань палотнішча. Як напамін пра барвы нашых сцягоў – ад Усяслава Чарадзея і Давыда Гарадзенскага да герояў Грунвальдскай бітвы і іх нашчадкаў – маіх дзедаў, прадзедаў майго сына – партызанаў, падпольшчыкаў, воінаў Чырвонай Арміі. Герояў, якія выкінулі за перыметр нашых межаў фашыстоўскую навалач і прадажных юдаў – халуёў-паліцаяў. Герояў, якія вызвалялі Еўропу, бралі штурмам Кёнігсберг і Берлін. Герояў, якія заўсёды памяталі пра зялёную квецень нашай святой зямлі, нашых мурагоў і лясоў. Зялёную квецень, увасобленую ў колеры нашага сцяга.
Ігар Марзалюк:
Пад нашым гордым і мужным сцягам мае дзяды і мае бацькі адбудоўвалі Беларусь, загойвалі яе паваенныя раны. Жылі, вучыліся, нараджалі дзяцей. Пад гэтым гордым і прыгожым сцягам са старасвецкім, старадаўнім крывіцкім арнаментам, вытканым рукамі простай беларускі з Сеннецкага раёна Матронай Маркевіч, нарадзіўся і вырас я. Пад сцягам беларускай мары, беларускай надзеі, беларускай любові. Сцягам міру, стварэння, дабрабыту. Сцягам паяднання ўсіх беларусаў. Па-над падзеламі, па-над веравызнаннямі, палітычнымі адрозненнямі. Сцягам, пад якім Беларусь распраміла плечы, умацавала ўласную незалежнасць. Стала моцнай. Стала свабоднай. Стала ўтульным, дагледжаным домам. Усіх беларусаў. Усёй нацыі. Пад гэтым гордым сцягам мы здабывалі славу новых перамог. У спорце, бізнэсе, адукацыі, навуцы, культуры. Пад гэтым сцягам нашы дзеці прысягаюць на вернасць Бацькаўшчыне пад час службы ў беларускім войску.
Наш сцяг у нашых руках, над гмахамі нашых будынкаў сведчыць: мы – Беларусь, мы – народ, мы – адно нацыянальнае, паяднанае супольнай салідарнасцю, супольнай любоўю цэлае. Наш сцяг, наша Перамога, наша Беларусь. Учора. Сёння. На вякі. Назаўжды. Гэтым пераможам і адужаем усе перашкоды і цяжкасці. Пад сваім сцягам, у сваёй дзяржаве, на сваёй незалежнай беларускай зямлі. Пад арнаментам нашага лёсу. Нашай мары. Аб міры, дабрабыце, шчасці. Пад сцягам стваральнай працы і справядлівасці.
Сёння мы гаварылі пра наш нацыянальны сцяг, наш дзяржаўны сцяг, пра сімвал нашай любові да нашай краіны, да нашай незалежнай беларускай дзяржавы.
